تــــــــــفسیــــــــــــــر
 
 نڪاتے درمورد آیه ے 38 سوره انعام
 
 جانوران؛ موجوداتے با شعور:
 
 امم ، جمع امت و امت به معناے جمعیت و گروهیست ڪه قدر مشترڪے دارند.مثلا دین یا زبان واحد،صفات یا ڪارهاے واحدے دارند. این آیه میفرماید ڪه هریڪ از انواع حیوانات و پرندگان براے خود امتے همانند انسانها هستند ؛ اما اینڪه این همانندے و شباهت در چه جهت است در میان مفسران گفتگوست.از آیات دیگر قرآن و روایات اهل بیت استفاده میشود ڪه منظور، شباهت آنها با انسان از نظر درڪ و فهم و شعور است؛ یعنے آنها نیز در عالم خود داراے علم و شعور و ادراڪ هستند ، خدا را میشناسند و به اندازه توانایے خود، او را تسبیح و تقدیس میڪنند؛ اگر چه فهم آنها در سطح پایینتر از فڪر و فهم انسانهاست.انتهاے همین آیه نیز این نظر را تایید میڪند و میفرماید:
 " سپس همگے بسوے پروردگارشان محشور میشوند " 
 یعنے حیوانات نیز رستاخیز دارند.شڪ نیست ڪه نخستین شرط حساب و جزا ، عقل و شعور و بدنبال آن تڪلیف و مسئولیت است. طرفداران این عقیده میگویند مدارڪے در دست است ڪه نشان میدهد حیوانات نیز به اندازه خود داراے درڪ و فهم اند.از جمله زندگے بسیارے از حیوانات، آمیخته با نظام زیبا و شگفت انگیزے است ڪه روشنگر سطح عالے فهم و شعور آنهاست.زندگے پیچیده و تمدن شگفت انگیز مورچه ها ، زنبورها ، پرندگان و بسیارے از حیواناتے دیگر، موید این مطلب است. علاقه اے ڪه بسیارے از حیوانات به صاحب خود پیدا میڪنند و وفاے آنها به صاحبشان، شاهد دیگر براے این موضوع است. مسلم است ڪه تمام این امور را نمیتوان ناشے از غریزه دانست؛ زیرا غریزه معمولا سرچشمه ڪارهاے یڪنواخت و مستمر است امااعمالے ڪه در شرایط خاصے انجام شود ڪه پیش بینے شدنے نیست و معمولا عڪس العملے است، به فهم و شعور شبیه تر است تا به غریزه .از همه اینها گذشته در آیات متعددے از قرآن،مطالبے دیده میشود ڪه دلیل محڪمے براے فهم و شعور بعضے از حیوانات محسوب میشود.داستان فرارڪردن مورچگان از برابر لشڪر سلیمان و داستان آمدن هدهد و منطقه " سبع و یمن " و آوردن خبرهاے هیجان انگیز براے سلیمان شاهد این مدعاست. در روایات اسلامے نیز احادیث متعددے در زمینه رستاخیز حیوانات دیده میشود. از جمله ، از ابوذر نقل شده است ڪه میگوید:
 " ما خدمت پیامبر (ص) بودیم ڪه پیش روے ما دو بز به یڪدیگر شاخ زدند. پیغمبر (ص) : " میدانید چرا اینها به یڪدیگر شاخ زدند؟! " 
 حاضران عرض ڪردند: نه !
 پیامبر فرمود :" ولے خدا میداند چرا و بزودے در میان آنها داورے خواهد ڪرد."
 سوال مهمے ڪه در اینجا پیش مے آید این است ڪه آیا حیوانات نیز مانند انسانها تڪلیف دارند؛ با اینڪه یڪے از شرایط مسلط تڪلیف عقل است.و از این جهت، ڪودڪ یا شخص دیوانه از دایره تڪلیف بیرون است؟!
 در پاسخ این سوال باید گفت ڪه تڪلیف مراحلے دارد.و هر مرحله، ادراڪ و عقلے متناسب با خود میخواهد.تڪالیفے ڪه در اسلام براے یڪ انسان وجود دارد ، بقدرے است ڪه بدون داشتن یڪ سطح عالے از عقل و درڪ ، انجام آنها ممڪن نیست و ما هرگز نمیتوانیم چنین تڪالیفے را براے حیوانات بپذیریم.زیرا شرط آن بر آنها وجود ندارد.مرحله ساده و پایینترے از تڪلیف اما تصور میشود ڪه مختصر فهم و شعورے براے آنها ڪافیست.و ما نمیتوانیم وجود چنین فهم و شعور و چنین  تڪلیفے را بطور ڪلے درباره حیوانات انڪار ڪنیم؛ چنانڪه از دیوانگان و ڪودڪان نیز در حد خودشان انتظاراتے هرچند ابتدایے میرود ڪه اگر از آن سرپیچے ڪنند مواخذه میشوند.
 
 تفسیر نمونه.ج5.ص 221-227
 

برگرفته از قرآن حکیم به قلم آیت الله مکارم شیرازی